Περίπατος στους λόφους δυτικά της ακρόπολης

της αρχαιολόγου Παρασκευής Λαζαρίδη 

“Κιμώνεια Μνήματα”, ΒΔ πλευρά του λόφου των Μουσών

Οι Λόφοι των Νυμφών, των Μουσών και της Πνύκας στην Δυτική πλευρά της Ακροπόλεως, αποτελούν έναν από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας. Περπατώντας στους λόφους, ανάμεσα στα δέντρα και την ανθισμένη φύση, ακούγοντας τα πουλιά να κελαηδούν, ξεχνάει κανείς ότι βρίσκεται στο κέντρο μιας μεγαλούπολης και επιτέλους μπορεί να ανασάνει καθαρό αέρα και να ξεφύγει από τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Αυτό που δεν θα έχουν παρατηρήσει όμως πολλοί είναι η πληθώρα αρχαίων μνημείων με τεράστια αρχαιολογική και πολιτισμική σημασία πάνω και γύρω από τους λόφους αυτούς. Μία εξόρμηση λοιπόν εν μέσω καραντίνας στην περιοχή, μπορεί να εκπλήξει ακόμα και τους μόνιμους κατοίκους της περιοχής, καθώς όσες φορές κι αν την επισκεφτούν, πάντα μπορούν να ανακαλύψουν κάτι καινούργιο. Τα αρχαιολογικά μνημεία κάνουν τον περίπατό μας, όχι μόνο αναζωογονητικό και χαλαρωτικό, αλλά μας φέρνουν κοντά σε μια άλλη εποχή, ακολουθώντας τα βήματα όσων έζησαν εδώ πολλά χρόνια πριν.

Διασχίζοντας τον πλακόστρωτο δρόμο, ανάμεσα στο λόφο της Πνύκας και των Μουσών, ανεβαίνοντας προς τον Άγιο Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη, συναντά κανείς πληθώρα ταφικών μνημείων. Το πρώτο μνημείο που συναντά κανείς είναι τα Κιμώνεια μνήματα, που λόγω εγγύτητας με τον λόφο των Μουσών όπου βρίσκεται το μνημείο του Φιλοπάππου, είναι διακριτό στον περιπατητή. Πρόκειται για ένα δίδυμο ταφικό μνημείο, λαξευμένο μέσα στον φυσικό βράχο. Το ορθογώνιο άνοιγμα στο μέτωπο του βράχου, στη ΒΔ πλευρά του λόφου των Μουσών, είναι η είσοδος του. Καθώς πλησιάζει κανείς τα κάγκελα, βλέπει δύο λαξευμένες στον φυσικό βράχο λάρνακες. Σύμφωνα με την λαξευμένη επιγραφή του 3ου αι. μ.Χ., που σώζεται στο άνω μέρος του ανοίγματος, ο τάφος ανήκει στον Ζωσιμιανό. Πριν τον 3ο αι. μ.Χ., κατά την παράδοση, η ο τάφος ανήκε στον Ολυμπιονίκη Κίμωνα, πατέρα του Μιλτιάδη, αλλά και του συγγενή του Θουκυδίδη, που σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ηροδότου, του Μαρκελίνου και του Πλουτάρχου, τάφηκαν απέναντι από την Ακρόπολη, κοντά στην “δια Κοίλης οδό”, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά, στα ΒΔ του ταφικού μνημείου.

“Επτάθρονον”: λατρευτικός χώρος της Μητέρας των Θεών

Καθώς συνεχίζει κανείς τον περίπατό του στον πλακόστρωτο δρόμο με κατεύθυνση προς το θέατρο της Δώρας Στράτου, ανάμεσα στα δέντρα, μπορεί να διακρίνει, εφτά καθίσματα που ξεπροβάλλουν, λαξευμένα στον φυσικό βράχο, το λεγόμενο “Επτάθρονον”. Το μνημείο είναι λαξευμένο πάνω σε ορθογώνιο ισοπεδωμένο βράχο και σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, πρέπει να αποτελούσε λατρευτικό χώρο της Μητέρας των Θεών (Κυβέλη-Ρέα), σύμφωνα με την επιγραφή “Ιερό Μητρός” πλησίον των Κιμώνειων Μνημάτων. 

Λεπτομέρεια λαξευμένου καθίσματος του “Επτάθρονου”

Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι το μνημείο αποτελούσε βουλευτήριο, δικαστήριο ή χώρο ανάπαυσης των κατοίκων της περιοχής, από όπου θαύμαζαν το τοπίο, πράγμα καθόλου απίθανο αν ρίξουμε μια ματιά στη θέα στο σημείο αυτό σήμερα. Ο χώρος αποτελεί σημείο ξεκούρασης όσων ακολουθούν αυτή τη διαδρομή.

Βορειοανατολικά, από το “Επτάθρονον” και σε μικρή απόσταση από τα “Κιμώνεια Μνήματα”, στα νότια της παρακείμενης οδού Κοίλης, υπάρχουν κάποια χωμάτινα σκαλιά, τα οποία ναι μεν τα προσέχει κανείς, αλλά δύσκολα αποφασίζει να τα κατέβει. Κατεβαίνοντας λοιπόν τα σκαλιά, αντικρίζουμε ένα άγνωστο σε πολλούς ταφικό μνημείο, την Σπηλιά του Κουφού.

Εξωτερική πρόσοψη της Σπηλιάς του Κουφού

Το μνημείο αποτελείται από δύο λαξευμένους θαλάμους στον φυσικό ασβεστολιθικό βράχο και από μια εξωτερικά διαμορφωμένη πλατεία. Στο εσωτερικό του αριστερού και πιο μικρού θαλάμου, βρίσκονται δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι, ενώ στον δεξιό και μεγαλύτερο υπάρχουν τέσσερις. Όλοι είναι σε εξαιρετική κατάσταση. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αρχικά το σπήλαιο πρέπει να αποτελούσε χώρο λατρείας. Τη κλασική περίοδο το σπήλαιο πρέπει να χρησιμοποιήθηκε ως οικία, η οποία κατά τα ελληνιστικά χρόνια (3ος αι. π.Χ.- 2ος αι. π.Χ.) μετατράπηκε σε ταφικό μνημείο, καθώς την εποχή που δημιουργήθηκε το τείχος του Διατειχίσματος με πύλη το Δίπυλον υπέρ των Πυλών, η περιοχή της αρχαίας Κοίλης οδού, εγκαταλείφθηκε και μετετράπη σε νεκροταφείο. 

Κιβωτιόσχημοι τάφοι στην αριστερή και τη δεξιά πλευρά του εσωτερικού του σπηλαίου

Η τελευταία χρήση του σπηλαίου ως ταφικό μνημείο συνδέεται άρρηκτα με το νεκροταφείο της αρχαίας Κοίλης οδού που χρονολογείται στους υστερορωμαΪκούς χρόνους (3ος αι. μ.Χ.). Μεταγενέστερα, κατά την μεσαιωνική περίοδο, το σπήλαιο συνδέθηκε με τις λαϊκές δοξασίες για τις Μοίρες και τις Καλοκυράδες (καλικάντζαροι), που κατοικούσαν στα σπήλαια.  Την ονομασία του οφείλει στην σύγχρονη προφορική παράδοση κατά την οποία το σπήλαιο φέρεται να αποτελούσε κατοικία ενός περιθωριακού κωφάλαλου άνδρα της περιοχής.

Η θέα

Η περιήγηση και παρουσίαση αυτών των μνημείων της πόλης, δεν αποσκοπεί μόνο στην ανάδειξη τους αν και είναι ελάχιστα γνωστά στο ευρύ κοινό. Στόχος είναι να προβάλουμε την ιστορική σημασία τους για τη περιοχή. Περπατώντας ανέμελα κάτω από τα δέντρα, ακολουθώντας άγνωστα μονοπάτια, οι ντόπιοι κάτοικοι μπορούμε ακόμα να ανακαλύψουμε κομμάτια της ιστορίας του τόπου μας που δεν γνωρίζαμε. Η ιστορία των μνημείων συνεχίζει να γράφεται στο διάβα των αιώνων μέχρι το σήμερα και να διαμορφώνεται μέσα από τις μνήμες των ανθρώπων.

Κείμενο & Φωτογραφίες: 

Λαζαρίδη Παρασκευή