Έκθεση: «Ερμιτάζ - Μια πύλη στην ιστορία» στο Βυζαντινό Μουσείο

Πρώτο πλάνο: Έρως και Ψυχή του Antonio Canova - Δεύτερο πλάνο: Πίνακας: Ανάκτορο στην Αθήνα (1834) του Leon von Klenze, λάδι σε μουσαμά

Το 2016 ήταν έτος πολιτισμού Ελλάδας και Ρωσίας. Η μακρά φιλιά των δύο χωρών γιορτάστηκε με εκθέσεις στα μεγάλα μουσεία τους. Κάπως έτσι η αρχαϊκή κόρη της ακρόπολης μαζί με άλλα αντικείμενα ταξίδεψαν στο μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολής και οι τσαρικοί θησαυροί μαζί με πίνακες σπουδαίων ευρωπαίων ζωγράφων εκτέθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. Η έκθεση του Βυζαντινού μουσείου, Ερμιτάζ: Πύλη στην ιστορία, διήρκησε από τις 2 Νοεμβρίου 2016 έως τις 7 Μαρτίου 2017.

Οι συντελεστές του μουσείου είχαν δημιουργήσει μια πλούσια έκθεση με θεματικές ενότητες. Οι εικόνες, τα κείμενα και τα εκθέματα συνέθεσαν ένα αφήγημα για τη ρώσικη και την ευρωπαϊκή ιστορία. Ήταν ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο με ενδιάμεσους σταθμούς και τελικό προορισμό την Αγία Πετρούπολη.

Τα ανάκτορα του Ερμιτάζ

Ο Μέγας Πέτρος ίδρυσε τη νέα πρωτεύουσα το 1703. Η Αγία Πετρούπολη, στην οποία ο τσάρος έδωσε το όνομά του, έγινε το διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Ρωσίας αλλά και το προγεφύρωμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού για όλη τη χώρα.

Κόσμημα σε σχήμα γρύπα που αρπάζει τράγο - Χρυσός 4ος -3ος αιώνας π.Χ. Σιβηρική Συλλογή του Μεγάλου Πέτρου

Πρώτος σταθμός τα Σκυθικά, τα οποία συνθέτουν την ενότητα της Σιβηρικής συλλογής του Μεγάλου Πέτρου. Ο πολιτισμός των αρχαίων νομάδων της Ευρασίας διασώθηκε χάρης την οξυδέρκεια του τσάρου. Ο Πέτρος Α’ εκτίμησε την καλλιτεχνική αξία και την ιστορική σημασία αυτών των αντικειμένων και εφήρμοσε μέτρα για να τα διασώσει, προστατεύοντας τα από τις λαθρανασκαφές.

Κόσμημα ασπίδας σε σχήμα ελαφιού- Χρυσός 5ος αιώνας π.Χ. Ανακαλύφθηκε το 1830 σε ανασκαφές στον τύμβο Κουλ-Ομπά

Στα χρυσά τέχνεργα των Σκύθων περιλαμβάνονται πόρπες, ταφικά αγγεία και κοσμήματα. Πρόκειται για μικρά μεταλλικά κομψοτεχνήματα που δημιούργησε αυτή η φυλή της Σιβηρίας. Σκαλισμένα περίτεχνα άλογα, τίγρεις και γρύπες αποτυπώνουν την ενασχόληση  των Σκύθων με το κυνήγι και την σχέση τους με τα ζώα.       

Δεύτερος σταθμός μας τα ανάκτορα του Ερμιτάζ. Στις όχθες του ποταμού Νέβα, στην Αγία Πετρούπολη, βρίσκεται το Ερμιτάζ, ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Διαθέτει ένα τεράστιο αριθμό συλλογών τις οποίες συντηρεί και εκθέτει. Τα ανάκτορα του Ερμιτάζ είναι ένα σύμπλεγμα πολλών κτηρίων, τα οποία κατασκευάστηκαν από το 18ο έως τον 19ο αιώνα. Στα κτήρια αυτά που κοσμούν την μεγαλούπολη του βορρά οι τσάροι φύλαξαν τους σπουδαιότερους θησαυρούς τους.    

Αικατερίνη Β', 1780, του Jean -Antoine Houdon, μπρούτζος

Η Αικατερίνη Β΄ η Μεγάλη ήταν η οραματίστρια και διευθύντρια του πρώτου μουσείου Ερμιτάζ. Η τσαρίνα, μια εξαιρετικά χαρισματική μορφή, ήταν γερμανίδα πριγκίπισσα, η οποία ήρθε στη Ρωσία το 1744, σε ηλικία 15 ετών, για να γίνει σύζυγος του διαδόχου του θρόνου. Όταν η Αικατερίνη ανήλθε στην εξουσία έδειξε πολύ ενδιαφέρον για τις τέχνες και τα γράμματα. Άρχισε μάλιστα να αλληλογραφεί με γάλλους διαφωτιστές, φιλοσόφους και λογοτέχνες, όπως ο Βολταίρος και ο Diderot, γοητεύοντας τους με το πνεύμα της. 

Σερβίτσιο για βότκα, ασήμι και γυαλί, 1908, Ρωσία, Αγία Πετρούπολη

Η καλλιέργεια και οι επιρροές της Μεγάλης Αικατερίνης από τους λόγιους του καιρού της διακρίνονται στις επιλογές των έργων τέχνης που συνέλεξε. Χάρη στο ειλικρινές πάθος της για την τέχνη δημιούργησε μια πολύπλευρη συλλογή με έργα από την Αναγέννηση έως την εποχή της. Οι επόμενοι τσάροι μέχρι και τον τελευταίο, Νικόλαο Β΄, προσέθεσαν στις αυτοκρατορικές συλλογές έργα νεότερων καλλιτεχνικών κινημάτων του 19ου και 20ου αιώνα. 

  

Το εκπληκτικό με  τα έργα του Ερμιτάζ που εκτέθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο είναι πως καθένα από αυτά είναι από τα καλύτερα και αντιπροσωπευτικότερα των πιο σημαντικών από τους ευρωπαίους καλλιτέχνες και όλα τα μουσεία θα ήθελαν να τα έχουν. Από τον Caravaggio στον El Greco και από τον Canova στον Rubens ο επισκέπτης διατρέχει ένα πανόραμα της ευρωπαϊκή τέχνης από την Αναγέννηση ως το 19ο αιώνα.

Έρωτας και Ψυχή του Auguste Rodin, 1905, μάρμαρο

Η έκθεση ήταν πραγματικά μια πύλη στο μαγικό κόσμο της τέχνης, όπου σημαντικά έργα του μακρινού παρελθόντος συνυπάρχουν και συνομιλούν με το παρόν μέσα από τη διαχρονικότητα τους. Ο επισκέπτης που τα πλησιάζει νιώθει να περνά στην άλλη πλευρά ενός παράλληλου σύμπαντος, όπως μέσα από τη ντουλάπα που οδηγεί στη Νάρνια. Εκεί ο χρόνος παγώνει για λίγο και του δίνεται η ευκαιρία να παρατηρήσει τα πάντα από κοντά, να γίνει σύγχρονός τους, να αισθανθεί την ανάσα τους.

Όποιος επισκέφτηκε αυτήν την έκθεση δεν μπορεί παρά να έχει σταθεί για λίγο μπροστά στο πίνακα του El Greco, "Οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος"(1587-1592). Έπιασα τον εαυτό μου να κοιτά το έργο του δικού μας Δομήνικου Θεοτοκόπουλου για πολύ ώρα. Ασυνείδητα είχα γεμίσει δέος και θαυμασμό για αυτόν τον ευφυή άνθρωπο, που ξεκίνησε ως βυζαντινός αγιογράφος, από ένα βενετοκρατούμενο χωριό της Κρήτης και κατέκτησε μια θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους ευρωπαίους ζωγράφους.  

Τα έργα του Ερμιτάζ, που εκτέθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο, από τα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Αναγέννησης, τις κάμαρες των νεοκλασικών και ρομαντικών ζωγράφων έως στα τσαρικά ανάκτορα, έκαναν ένα μεγάλο ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο για να έχουμε εμείς την πολυτέλεια, να τα πλησιάσουμε και να τα δούμε. Αξίζει να ευχαριστήσουμε το Βυζαντινό Μουσείο για την φιλοξενία και την εξαιρετική οργάνωση της έκθεσης.  

Η έκθεση «Ερμιτάζ- Μια πύλη στην ιστορία» έκλεισε τον κύκλο της, αφήνοντας όμως στους επισκέπτες της μια μοναδική μουσειακή εμπειρία. Μέσα στις διαμορφωμένες αίθουσες του Βυζαντινού Μουσείου ανάμεσα στα τσαρικά κειμήλια, τα ρολόγια και τα χρυσά δισκάρια, έκλεισα για λίγο τα μάτια και φαντάστηκα πως βρίσκομαι στο περιβάλλον που ανήκουν, στα ανάκτορα μιας μεγαλούπολης στις όχθες του Νέβα.          

  

Κείμενο & Φωτογραφίες: Δανάη Μπασαντή

Πηγές:

-Κείμενα έκθεσης  

-Βιβλίο έκθεσης ΕΡΜΙΤΑΖ Πύλη στην Ιστορία, Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Κρατικό Μουσείο Ερμιτάζ, Έτος Ελλάδας – Ρωσίας 2016