Rear window ή οι σιωπηλοί μάρτυρες της εποχής μας

Η ταινία Rear window ή Σιωπηλός μάρτυς, όπως αποδόθηκε ο τίτλος της στα ελληνικά, γυρίστηκε το 1954 από το σκηνοθέτη Άλφρεντ Χίτσκοκ. Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά ο σπουδαίος αμερικανός σκηνοθέτης προβάλει τη διαχρονική σχέση θεάματος και θεατή. Την υποκειμενική οπτική της πραγματικότητας που είναι διαφορετική από το αντικειμενικό και πραγματικό.

Ο Σιωπηλός μάρτυς (Rear window) είναι μια αστυνομική ιστορία με πρωταγωνιστή έναν φωτορεπόρτερ, τον Τζεφ. Ο Τζεφ έχει το ένα του πόδι στο γύψο και είναι καθηλωμένος σε ένα αναπηρικό καρότσι μετά από ένα ατύχημα που είχε στη δουλεία του. Το σκηνικό της ταινίας είναι αρκετά στατικό. Ο Τζεφ βρίσκεται μονίμως στο διαμέρισμα του και παρακολουθεί τα παράθυρα των απέναντι πολυκατοικιών. Η κατάστασή του, δεν του επιτρέπει να δρα ενεργητικά, παρά μόνο παθητικά. Κάθεται στο πίσω παράθυρο του διαμερίσματός του και βλέπει τι κάνουν οι γείτονες του. 

Όμως αν στη θέση του Τζεφ - παρατηρητή των άλλων - βάζαμε τον θεατή των κοινωνικών ιστότοπων, δηλαδή των διαδικτυακών πλατφορμών όπως είναι το facebook, το twitter και το instagram, θα αντιλαμβανόμασταν πως ο προβληματισμός του σκηνοθέτη είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Ο Τζεφ βρίσκεται μέσα σε ένα σκοτεινό διαμέρισμα και παρακολουθεί τις ζωές των γειτόνων του από τα παράθυρα των διαμερισμάτων τους. Το βλέμμα του κινείται, κάθε φορά που του κεντρίζει το ενδιαφέρον κάποιο διαφορετικό διαμέρισμα. Μοιάζει σαν να κάνει ένα συνεχόμενο ζάπινγκ. Οι ιστορίες της καθημερινότητας των γειτόνων του εναλλάσσονται η μια μετά την άλλη στον τοίχο της απέναντι πολυκατοικίας, ώσπου να τραβήξει την προσοχή του Τζεφ η περίεργη συμπεριφορά ενός από αυτούς. Σε παρόμοια θέση με τον πρωταγωνιστή βρίσκεται αυτός που κάθεται μόνος του μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, ή του κινητού, ή της ταμπλέτας του και περιηγείται τις διαδικτυακές αναρτήσεις των άλλων. Παρακολουθεί χωρίς να τον αντιλαμβάνεται κανείς.

Σκηνή από την ταινία Rear Window με τον πρωταγωνιστη να κοιτά από το παράθυρό του μαζί το φίλο του, τον ντεντέκτιβ Τόμας

Στο Σιωπηλό μάρτυρα ο πρωταγωνιστής ζει παρακολουθώντας τους άλλους, χωρίς να γίνεται αντιληπτός, είναι ένας «ηδονοβλεψίας», που αρκείται μόνο να ικανοποιεί την περιέργειά του. Πολλές φορές οι χρήστες του facebook ή του instagram ανασκαλεύουν τις δημοσιεύσεις άλλων ανθρώπων, τα σχόλια τους, τις φωτογραφίες τους και φτιάχνουν στο μυαλό τους σενάρια για τις ζωές των άλλων. Κρίνουν και κατηγοριοποιούν τους άλλους με βάση αυτό που προβάλλουν στο διαδίκτυο, το οποίο πολλές φορές απέχει από την πραγματικότητα. 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας ο Τζεφ παραμένει αόρατος από τους ενοίκους των διαμερισμάτων που παρακολουθεί. Αντιλαμβανόμαστε την καθημερινότητα των γειτόνων του ήρωα μέσα από το δικό του υποκειμενικό βλέμμα. Η κάμερα του σκηνοθέτη μας δείχνει σκηνές πάντα από την οπτική του πίσω παραθύρου του διαμερίσματος του Τζεφ. Η μόνη σκηνή της ταινίας που η σκηνοθεσία αλλάζει οπτική γωνία, είναι όταν ο ήρωας πέφτει από το παράθυρο στην αυλή. Τότε η κάμερα βγαίνει από το διαμέρισμα και η οπτική της παύει να είναι υποκειμενική και γίνεται αντικειμενική. Έτσι «ο ήρωας από υποκείμενο θέασης γίνεται αντικείμενο θέασης»* των γειτόνων όλων των απέναντι διαμερισμάτων. 

Στην περίπτωση όμως του διαδικτυακού παρατηρητή η ταυτότητά του δεν αποκαλύπτεται. Είναι πάντα ανώνυμος και σε αντίθεση με τον Τζεφ, που ήταν ένας γείτονας, στον απέραντο κυβερνοχώρο ο παρατηρητής μπορεί να είναι οποιοσδήποτε από οποιαδήποτε πλευρά της γης. Καθώς ο κόσμος ανοίγει και οι αποστάσεις μικραίνουν το διαδίκτυο λειτουργεί ως πύλη επικοινωνίας, γνώσεων αλλά και έκθεσής μας σε μια νέα ψηφιακή κοινωνία. Εμείς απλά παίρνουμε θέση μπροστά από τις οθόνες μας και άθελα μας γινόμαστε όλοι σιωπηλοί μάρτυρες των άλλων.    

Κείμενο: Δανάη Μπασαντή

Πηγές:

* Εύας Στεφανής, Εισαγωγή στον κινηματογράφο ΙΙ Ιστορία και Θεωρία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική σχολή, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Αθήνα 2013

Στάθης Βαλούκος, Ιστορία του κινηματογράφου, Αιγόκερως, Αθήνα 2003

Ιστοσελίδα Cinepivates: http://cinepivates.gr/2013/02/hitchcock-tribute.html