Το κύκλωμα της αρχαιοκαπηλίας

Ένα Κυκλαδικό ειδώλιο που πωλείται σήμερα από ένα μεγάλο οίκο σε μια δημοπρασία μοιάζει τόσο σιωπηλό μέσα στην γυάλινη προθήκη του. Το ταξίδι που έκανε μέχρι να φτάσει εκεί είναι άγνωστο. Τις περισσότερες φορές η προέλευση του αγνοείται. Και τα μόνα στοιχεία που γνωρίζουμε γι’ αυτό είναι όσα παρατηρούμε από την εξωτερική του εμφάνιση.

Γυναικεία μορφή- Νάξος 2400 πΧ. Πουλήθηκε σε διεθνή δημοπρασία του οίκου Κρίστις στη Νέα Υόρκη το 2010 για 17 εκατ. δολάρια!

Όλοι το θαυμάζουν ως έργο τέχνης. Όμως τι πληροφορίες έχουμε για την ιστορία του; Πως μπορούμε να το συνδέσουμε με τον τόπο και με το τοπίο του; Πως μπορούμε να το συνδέσουμε με τους ανθρώπους που το έφτιαξαν ή με αυτούς που ζουν στον τόπο που φτιάχτηκε;

Το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Ανδρέα Αποστολίδη, «Το Κύκλωμα», μας παρουσιάζει τον τρόπο που λειτουργεί το παράνομο εμπόριο ελληνικών αρχαιοτήτων από τον 19o αιώνα έως σήμερα, με έμφαση στις δυο τελευταίες δεκαετίες.

Το ντοκιμαντέρ είναι αποτέλεσμα πέντε χρόνων έρευνας από τους Ανδρέα Αποστολίδη και Νικόλα Ζηργάνου. Γυρίστηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, στην Αγγλία, τη Νέα Υόρκη, την Ιταλία, τη Γενεύη, το Ισραήλ και τη Γερμανία. Ήταν μια συμπαραγωγή του Γιάννη Κασπίρη, του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και της Ε.Ρ.Τ. που ολοκληρώθηκε το 2005.

Μέσα από τις συνεντεύξεις αναπτύσσονται απόψεις ανθρώπων που διαδραμάτισαν σημαντικούς ρόλους στο εμπόριο αρχαιοτήτων. Μιλούν συλλέκτες με σπάνιες και μεγάλες συλλογές, ο πρώην διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης Thomas Hoving, αρχαιολόγοι έλληνες και ξένοι, πωλητές αρχαίων από γνωστούς οίκους του εξωτερικού. Όλοι αυτοί φωτίζουν από την δική τους σκοπιά ο καθένας το θέμα.

Ενδιαφέρουσα είναι η αντιπαράθεση των απόψεων και της στάσης τους απέναντι σε περιπτώσεις αρχαιοκαπηλίας. Κάπως έτσι αρχαιοπώλες, συλλέκτες, δημοπρασίες και μουσεία μοιάζει να μπλέκονται μέσα σ’ ένα κύκλωμα που στήνεται γύρω από αντικείμενα που είναι μάρτυρες πολιτισμού και ιστορίας με στόχο το κέρδος.

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας από την στιγμή που ανακαλύπτονται μέχρι να μπουν στους εκθεσιακούς χώρους ενός μουσείου περνούν από διάφορα στάδια μελέτης και συντήρησης. Καταγράφεται η γεωγραφική τοποθεσία τους, η ακριβής θέση στο χώρο που βρέθηκαν αλλά και πιθανά άλλα αντικείμενα που υπήρχαν γύρω τους. Αυτά τα στάδια μας είναι απαραίτητα έτσι ώστε να ανακαλύψουμε την κοινωνία και τον πολιτισμό που κρύβουν μέσα τους αυτά τα αντικείμενα.

 Όταν όμως οι τυμβωρύχοι και οι αρχαιοκάπηλοι επεμβαίνουν αποσπώντας τα αρχαία αντικείμενα από τον τόπο τους τότε η ζημιά είναι ανεπανόρθωτη. Κομμάτια της ιστορίας τους χάνονται για πάντα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που μέσα από παράνομες διαδικασίες γίνονται αντικείμενα εμπορίας τέχνης, παύουν να έχουν επιστημονική υπόσταση ως κομμάτια ενός παζλ της ιστορίας και της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου και μιας εποχής. Γίνονται άψυχα αντικείμενα τέχνης που χάνουν τις αναφορές τους, την αφηγηματική τους ικανότητα και την διαλεκτική τους αντιπαράθεση με το παρελθόν και το παρόν.

υπογραφή: Δανάη Μ.